می‌دانستید که عملکرد غده تیروئید بر سلامت جنین و مادر تأثیر مستقیم می‌گذارد؟ در دوران بارداری، بدن دستخوش تغییرات هورمونی گسترده‌ای می‌شود که عملکرد تیروئید را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید در این دوران منجر به عوارضی مانند سقط جنین، زایمان زودرس یا مشکلات رشد در جنین می‌شودُ اما چگونه می‌توان این اختلالات را به موقع تشخیص داد و کنترل کرد؟ در این مطلب، هر آنچه باید درباره تیروئید در بارداری بدانید را بررسی می‌کنیم.
اهمیت عملکرد تیروئید در دوران بارداری
در دوران بارداری، بدن مادر هم باید برای خودش هورمون تولید کند هم برای جنین، اگر تیروئید شما درست کار کند، همه چیز از رشد مغز جنین تا تنظیم دمای بدنتان به خوبی پیش می‌رود، اما اگر اختلالی در تیروئید وجود داشته باشد، بارداری با مشکلاتی مثل زایمان زودرس یا سقط روبرو می‌شود و به خاطر همین تیروئید و بارداری رابطه تنگاتنگی با یکدیگر دارند.
نقش هورمون‌های تیروئیدی در رشد جنین
هورمون‌های تیروئید به خصوص تیروکسین یا (T4) و تری‌یدوتیرونین یا (T3) در سه ماهه اول بارداری به طور کامل از سوی مادر تامین می‌شوند و این هورمون‌ها در تکامل مغز و سیستم عصبی جنین نقش غیرقابل انکاری دارند، تا حدود هفته دوازدهم بارداری، جنین هنوز توانایی تولید هورمون تیروئید را ندارد و کاملا به ذخایر مادر وابسته استو کمبود این هورمون‌ها در اوایل بارداری با کاهش بهره‌هوشی نوزاد در سال‌های بعد مرتبط است، به همین خاطر حفظ سطح مناسب هورمون‌های تیروئیدی در این دوره کاملا ضروری است.
انواع اختلالات تیروئید در دوران بارداری
در دوران بارداری، اختلالات تیروئید به چند نوع اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند کهددر ادامه، این اختلالات را با یکدیگر بررسی می‌کنیم:
تیروئید کم کار در بارداری
در این حالت، غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروکسین تولید نمی‌کند و این وضعیت باعث کاهش سطح انرژی، احساس خستگی شدید، خشکی پوست، یبوست، افزایش وزن و حساسیت به سرما می‌شود، در دوران بارداری، کم‌کاری تیروئید باعث اختلال در رشد مغز جنین و افزایش خطر زایمان زودرس یا سقط می‌شود و شایع‌ترین علت آن در بارداری، تیروئیدیت هاشیموتو است.
تیروئید پر کار در بارداری
در پرکاری تیروئید، غده تیروئید بیش از حد فعال است و هورمون تیروکسین را بیش از نیاز بدن ترشح می‌کند، علائم آن شامل کاهش وزن بدون دلیل، ضربان قلب سریع، اضطراب، بی‌خوابی، تعریق زیاد و عدم تحمل گرماست، در بارداری، پرکاری تیروئید باعث پره‌اکلامپسی، زایمان زودرس و وزن کم نوزاد در هنگام تولد می‌شود. بیماری گریوز یکی از دلایل اصلی پرکاری تیروئید در خانم‌های باردار است.
تیروئیدیت هاشیموتو
این بیماری یک نوع التهاب مزمن تیروئید ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن به بافت تیروئید است، که اغلب منجر به کم‌کاری تیروئید می‌شود و سال‌ها بدون علامت باقی می‌ماند، اینکه در بارداری بتوانید این بیماری را کنترل کنید اهمیت بسیار زیادی دارد، عدم تعادل هورمونی ناشی از آن رشد عصبی جنین را مختل می‌کند و این یک مسئله بسیار جدی است.
بیماری گریوز
این بیماری هم یک اختلال خودایمنی است که باعث تحریک بیش از حد غده تیروئید و در نهایت پرکاری آن می‌شود، بیماری گریوز به شکل واضح تری در سه‌ماهه اول بارداری ظاهر می‌شود و در موارد شدید، آنتی‌بادی‌های تیروئیدی مادر می‌توانند به جفت عبور کنند و باعث پرکاری تیروئید در جنین شوند، که نیاز به پایش و بررسی بسیار دقیق دارد.
تیروئیدیت پس از زایمان
اگر چه به طور مستقیم در دوران بارداری دیده نمی‌شود، اما به دلیل تغییرات ایمنی بدن در بارداری، برخی زنان پس از زایمان دچار التهاب غده تیروئید می‌شوند، این وضعیت به طور موقت باعث پرکاری یا کم‌کاری تیروئید می‌شود و گاهی بدون درمان خاصی بهبود پیدا می‌کند، ولی در برخی موارد نیاز به پیگیری پزشکی دارد.
کنترل و تشخیص به موقع این اختلالات نقش مهمی در سلامت شما و فرزندتان دارد، چون که تیروئید و بارداری رابطه‌ای مستقیم و حساسی با یکدیگر دارند.
علائم اختلالات تیروئیدی در دوران بارداری
گاهی علائم اختلالات تیروئیدی با نشانه‌های رایج بارداری اشتباه گرفته می‌شوند، با این حال نشانه‌هایی مثل تعریق زیاد، لرزش دست، کاهش یا افزایش شدید وزن، ریزش مو، کاهش تمرکز، خشکی پوست یا تپش شدید قلب نباید نادیده گرفته شوند، بررسی دقیق این علائم و انجام آزمایش‌های تشخیصی به بهترین متخصص غدد کمک می‌کند تا اختلالات تیروئیدی را از سایر مشکلات بارداری تفکیک کند.
میزان نرمال تیروئید در بارداری چقدر است؟
میزان نرمال هورمون‌های تیروئید در دوران بارداری کمی با حالت عادی متفاوت است و معمولا برای هر سه ماهه، محدوده خاصی در نظر گرفته می‌شود، مهم‌ترین شاخص، هورمون TSH (هورمون محرک تیروئید) است که مقادیر نرمال آن به شرح زیر است:
| سه ماهه بارداری | محدوده نرمال TSH (میلی واحد در لیتر) |
| سه ماهه اول | ۰.۱ تا ۲.۵ |
| سه ماهه دوم | ۰.۲ تا ۳.۰ |
| سه ماهه سوم | ۰.۳ تا ۳.۰ |
مقادیر FT4 (تیروکسین آزاد) و FT3 (تری‌یدوتیرونین آزاد) نیز باید در محدوده نرمال مخصوص بارداری باشند که بسته به آزمایشگاه ممکن است کمی متفاوت باشد.
تشخیص اختلالات تیروئیدی در بارداری
برای تشخیص دقیق وضعیت تیروئید، آزمایش‌هایی مثل TSH، T4 و T3 انجام می‌شود، سطح TSH شاخص اصلی تشخیص عملکرد تیروئید است و در صورتی که این مقدار خارج از محدوده طبیعی باشد، پزمقادیر FT4 (تیروکسین آزاد) و FT3 (تری‌یدوتیرونین آزاد) نیز باید در محدوده نرمال مخصوص بارداری باشند که بسته به آزمایشگاه ممکن است کمی متفاوت باشد.
شک بررسی‌های تکمیلی را آغاز می‌کند که در صورت شک به بیماری‌های خودایمنی، بررسی آنتی‌بادی‌های ضد تیروئید نیز ضروری خواهد بود، تشخیص به موقع این اختلالات، مسیر درمانی مناسب را هموار می‌سازد.
تاثیر اختلالات تیروئیدی بر جنین و بارداری
تیروئید و بارداری چنان به هم گره خورده‌اند که هر اختلالی در عملکرد این غده می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر جنین و روند بارداری داشته باشد، پرکاری می‌تواند منجر به فشار خون بالا، مسمومیت بارداری یا زایمان زودرس شود و از سوی دیگر، کم‌کاری در بسیاری از موارد باعث کاهش رشد داخل رحمی، کاهش بهره هوشی جنین، افسردگی مادر پس از زایمان و حتی مرگ داخل رحمی می‌شود، به این نکته هم توجه داشته باشید که احتمال سقط در مادران مبتلا به اختلالات تیروئیدی درمان نشده بیشتر است.
درمان و کنترل اختلالات تیروئیدی در بارداری
درمان این اختلالات باید به صورتی باشد که هم سلامت مادر و هم سلامت جنین حفظ شود، در موارد کم کاری تیروئید، داروی لووتیروکسین انتخاب اول است، این دارو به طور طبیعی مشابه هورمون تیروکسین عمل و به تنظیم سطح هورمون‌ها کمک می‌کند و در مورد پرکاری تیروئید، داروهایی مثل پروپیل تیواوراسیل یا متی‌مازول تجویز می‌شوند، البته با دوز و نظارت دقیق پزشکی، کنترل منظم آزمایش‌ها و تنظیم دوز دارو بر اساس تغییرات هورمونی شما در طول بارداری، اهمیت بسیار زیادی دارد و کاملا ضروری است.
نکات مراقبتی برای زنان باردار با اختلالات تیروئیدی
مراقبت از سلامت تیروئید در دوران بارداری فراتر از مصرف دارو است، خانم‌های بارداری که سابقه مشکلات تیروئیدی دارند، باید قبل از بارداری با پزشک مشورت کنند و سطح هورمون‌های خود را تنظیم کنند، در طول بارداری، پیگیری‌های منظم، مصرف به موقع دارو، پرهیز از مصرف خودسرانه مکمل‌ها، تغذیه مناسب و مدیریت استرس بسیار اهمیت دارند و آگاهی از علائم هشداردهنده و مراجعه سریع به پزشک در صورت بروز هرگونه تغییر غیرعادی، ضروری است.
داروهای تیروئید برای جنین خطرناک هستند؟
اکثر داروهای تیروئیدی که برای کم‌کاری تیروئید تجویز می‌شوند، مثل لووتیروکسین، بی‌خطر هستند و حتی مصرف آن برای رشد بهتر جنین ضروری است، اما در پرکاری تیروئید، برخی داروها ممکن است بسته به سه ماهه بارداری عوارضی برای جنین داشته باشند و به همین دلیل، پزشک با بررسی دقیق شرایط شما، نوع و دوز دارو را با دقت انتخاب می‌کند تا هم اثر درمانی حفظ شود و هم خطری جنین را تهدید نکند.
سوالات متداول
بله، اگر قبل و حین بارداری به درستی درمان و کنترل شوید، کم‌کاری تیروئید مانعی برای داشتن بارداری سالم ندارد.
بله، هر دو نوع پرکاری و کم‌کاری تیروئید می‌توانند باعث اختلال در تخمک گذاری و کاهش شانس بارداری شوند.
بسته به شرایط شما و نظر پزشک، معمولا هر ۴ تا ۶ هفته یک‌بار در سه ماهه اول و سپس با فواصل بیشتر این آزمایش‌ها تکرار می‌شوند.
در نهایت…
رابطه تیروئید و بارداری آن قدر حساس و ضروری است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و تشخیص به موقع، درمان مناسب، پیگیری منظم و رعایت توصیه‌های پزشک شما را به عنوان مادر از بروز بسیاری از عوارض خطرناک محافظت می‌کند، توجه داشته باشید که حتما باید قبل از بارداری از وضعیت تیروئید خود آگاه شوید و در صورت وجود اختلال، با هماهنگی پزشک اقدام به بارداری کنید.
