آزمایش تیروئید و تفسیر آن

احساس خستگی دائمی، افزایش یا کاهش وزن بی‌دلیل، یا حتی ریزش مو را تجربه کرده‌اید؟ غده تیروئید، این غده کوچک نقش بزرگی در تنظیم متابولیسم و سلامت عمومی دارد، اما چگونه بفهمیم تیروئیدمان درست کار می‌کند یا نه؟ پاسخ در یک آزمایش ساده خون است، آزمایش تیروئید پرده از مشکلاتی برمی‌دارد که مدت‌هاست بی‌صدا در بدن شما در حال شکل‌گیری‌اند، چه آزمایش‌هایی لازم‌اند؟ و تفسیر نتایج آن‌ها به چه معناست؟ در ادامه پاسخ خواهیم داد.

انواع آزمایش‌های تیروئید

آزمایش‌های تیروئید به بررسی عملکرد غده تیروئید و شناسایی اختلالات آن مثل کم‌کاری یا پرکاری تیروئید کمک می‌کنند، در ادامه مهم‌ ترین انواع آزمایش‌های تیروئیدی را با توضیح کامل معرفی می‌کنیم:

آزمایش TSH

TSH از هیپوفیز ترشح می‌شود و عملکرد تیروئید را تنظیم می‌کند، این آزمایش پایه‌ ترین و مهم‌ ترین تست برای بررسی سلامت تیروئید است و مقدار بالای TSH معمولا نشانه کم‌ کاری تیروئید و مقدار پایین آن علامت پرکاری تیروئید است.

آزمایش Free T4 یا تیروکسین آزاد

Free T4 میزان هورمون تیروکسین آزاد در خون را اندازه‌گیری می‌کند که شکل فعال T4 است، کاهش آن نشانه کم‌ کاری و افزایش آن نشانه پرکاری تیروئید است، این آزمایش در کنار TSH برای بررسی دقیق‌تر عملکرد تیروئید انجام می‌شود.

آزمایش تری‌یدوتیرونین آزاد

این آزمایش سطح هورمون T3 آزاد، که نقش مهمی در تنظیم متابولیسم دارد، را می‌سنجد و در برخی از موارد پرکاری تیروئید، فقط T3 افزایش می‌یابد و T4 طبیعی باقی می‌ماند، بررسی T3 در این شرایط اهمیت ویژه‌ای دارد.

آزمایش T4 و T3

این تست‌ها مجموع هورمون‌های T3 و T4 (آزاد و متصل به پروتئین) را اندازه‌ گیری می‌کنند، گرچه استفاده از آن‌ها نسبت به فرم آزاد کمتر است، اما در برخی شرایط مانند بارداری یا بیماری‌های مزمن می‌توانند کمک‌ کننده باشند.

آنتی بادی های تیروئیدی

این آنتی‌ بادی‌ها در بیماری‌های خودایمنی تیروئید بررسی می‌شوند، TPOAb و TgAb در هاشیموتو افزایش می‌یابند، در حالی که TRAb در بیماری گریوز بالا می‌رود و وجود این آنتی‌بادی‌ها به تشخیص افتراقی کمک می‌کند.

تست جذب ید رادیواکتیو

این تست بررسی می‌کند که تیروئید چه مقدار ید جذب می‌کند، جذب زیاد در گریوز یا ندول‌های سمی دیده می‌شود، در حالی‌ که جذب کم می‌تواند نشانه تیروئیدیت باشد، این تست برای تشخیص علت پرکاری تیروئید استفاده می‌شود.

سونوگرافی تیروئید

اگر پزشک به وجود ندول، کیست یا توده در تیروئید مشکوک باشد، سونوگرافی انجام می‌شود، این روش بدون درد و غیرتهاجمی است و اطلاعاتی درباره اندازه، شکل و بافت غده تیروئید ارائه می‌دهد و سونوگرافی مکمل آزمایش‌های خونی است.

بیشتر بخوانید: بهترین متخصص غدد در تهران

چه زمانی نیاز به انجام آزمایش تیروئید داریم؟

آزمایش تیروئید زمانی لازم است که علائمی مانند خستگی مفرط، افزایش یا کاهش وزن بی‌دلیل، ریزش مو، تپش قلب، اضطراب، یا اختلالات قاعدگی وجود داشته باشد؛ این نشانه‌ها ممکن است به اختلال در عملکرد تیروئید اشاره داشته باشند و همچنین در دوران بارداری، قبل از بارداری، در نوزادان یا در افرادی با سابقه خانوادگی بیماری‌های تیروئیدی، انجام این آزمایش ضروری است و گاهی اوقات نیز پزشک برای بررسی تأثیر برخی داروها یا پایش درمان‌های تیروئیدی، انجام این تست‌ها را تجویز می‌کند، به‌ طور کلی بررسی سلامت تیروئید در بسیاری از مراحل زندگی اهمیت زیادی دارد.

چگونه باید برای آزمایش تیروئید آماده شویم؟

برای انجام آزمایش تیروئید آمادگی خاص یا پیچیده‌ای نیاز نیست، اما رعایت چند نکته ساده می‌تواند به دقت نتایج کمک کند:

• برخلاف بسیاری از آزمایش‌های خون، برای بررسی هورمون‌های تیروئیدی TSH، T3، T4 نیاز به ناشتا بودن ندارید، اما اگر همزمان آزمایش‌های دیگری دارید مثل قند خون، ناشتا بودن لازم است.
• بهتر است آزمایش تیروئید در ساعات ابتدایی روز یعنی صبح انجام شود، زیرا سطح برخی هورمون‌ها مانند TSH در طول روز نوسان دارد.
• برخی داروها مثل لووتیروکسین، آمیودارون، استروژن، کورتون‌ها و مکمل‌های ید می‌توانند روی نتیجه آزمایش تأثیر بگذارند، حتما پزشک و آزمایشگاه را در جریان داروهای مصرفی خود بگذارید.
• اگر داروی تیروئید مثل لووتیروکسین مصرف می‌کنید، بهتر است نمونه خون را قبل از مصرف دارو و ترجیحا صبح زود بدهید تا نتیجه دقیق‌ تری حاصل شود.
• بیماری های شدید موقت، استرس زیاد یا جراحی اخیر سطح هورمون‌ها را موقتاً تغییر می‌دهد، بنابراین بهتر است آزمایش در شرایط پایدار بدن انجام شود.

تفسیر نتایج آزمایش تیروئید

تفسیر نتایج آزمایش تیروئید بخش مهمی از درک وضعیت سلامت این غده حیاتی است، در ادامه به‌ طور کامل و جامع، تفسیرهر یک از پارامترهای معمول آزمایش تیروئید را به صورت جدولی ارائه می دهیم:

آزمایش	مقدار طبیعی	مقدار بالا	مقدار پایین	تفسیر
TSH	0.4–4.0 mIU/L	کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) اولیه	بیماری گریوز (پرکاری خودایمنی تیروئید)	طبیعیTSH بالا: تیروئید کم‌فعال؛ TSH پایین: تیروئید پرکار
Free T4	0.8–1.8 ng/dL (محدوده متغیر)	پرکاری تیروئید	کم‌ کاری تیروئید	سطح هورمون تیروکسین آزاد (فعال)
Free T3	2.3–4.2 pg/mL (محدوده متغیر)	پرکاری تیروئید، به‌ویژه T3 توکسیکوز	ممکن است طبیعی یا پایین در کم‌ کاری تیروئید	فرم فعال‌تر هورمون تیروئید
T4	80–180 ng/dL	پرکاری تیروئید	کم‌ کاری تیروئید	مجموع هورمون‌های T3 آزاد و متصل به پروتئین
T3	5.0–12.0 µg/dL	پرکاری تیروئید	کم‌ کاری تیروئید	مجموع هورمون‌های T4 آزاد و متصل به پروتئین
TPOAb	کمتر از 35 IU/mL	نشان‌ دهنده بیماری خودایمنی تیروئید	طبیعی	آنتی‌بادی ضد پراکسیداز تیروئید
TgAb	کمتر از 40 IU/mL	بیماری خودایمنی تیروئید	طبیعی	آنتی‌بادی ضد تیروگلوبولین
TRAb	منفی یا کمتر از حد مجاز	بیماری گریوز (پرکاری خودایمنی تیروئید)	طبیعی	آنتی‌بادی تحریک‌کننده گیرنده TSH

خطاهای رایج در نتایج آزمایش تیروئید و دلایل آن‌ها

خطاهای رایج در نتایج آزمایش تیروئید باعث تفسیر اشتباه، تشخیص نادرست یا درمان ناکارآمد می‌شوند، این خطاها ممکن است به دلایل فنی، شرایط فیزیولوژیکی، تداخل دارویی یا عوامل موقتی رخ می‌دهند، در ادامه، رایج‌ ترین خطاها و دلایل آن‌ها را توضیح داده‌ایم:

تأثیر داروها بر نتایج آزمایش

برخی داروها به‌ صورت مصنوعی سطح هورمون های تیروئیدی را افزایش یا کاهش می‌دهند، بدون اینکه عملکرد واقعی تیروئید تغییر کرده باشد:

• مصرف زیاد بیوتین ممکن است باعث کاهش کاذب TSH و افزایش کاذب T4 و T3 شود و توصیه می‌شود ۲–۳ روز قبل از آزمایش قطع شود.

• لووتیروکسین اگر درست قبل از نمونه‌گیری مصرف شود، سطح T4 را به‌ طور کاذب بالا می‌برد.

• کورتون‌ها و دوپامین می‌توانند TSH را کاهش دهند.

• آمیودارون، لیتیوم، ضدافسردگی‌ها و ضدتشنج‌ها می‌توانند عملکرد تیروئید را مختل یا نتایج را تغییر دهند.

خطای زمان مصرف دارو و نمونه‌ گیری

اگر بیمار داروی تیروئید را درست قبل از نمونه‌ گیری مصرف کرده باشد، سطح هورمون‌ها در خون بالا رفته و تفسیر اشتباهی ایجاد می‌شود و بهترین زمان نمونه‌گیری صبح زود قبل از مصرف داروی تیروئید است.

خطای ناشی از بارداری یا تغییرات فیزیولوژیکی

در دوران بارداری، به‌ خصوص سه‌ ماهه اول، سطح TSH به‌ طور طبیعی کاهش می‌یابد و همچنین سطح TBG افزایش پیدا می‌کند که می‌تواند Total T4 را افزایش دهد، برای تفسیر درست در بارداری، باید از محدوده‌های مرجع مخصوص بارداری استفاده شود.

بیماری های غیرتیروئیدی

بیماری‌های مزمن یا شدید مانند عفونت‌ها، نارسایی کلیه، کبدی یا سکته قلبی می‌توانند به‌ طور موقت سطح T3 و T4 را کاهش دهند، حتی اگر تیروئید سالم باشد، این وضعیت به نام سندرم بیمار یوتیروئید شناخته می‌شود.

آزمایش در ساعات مختلف روز

سطح TSH در طول روز نوسان دارد؛ معمولا صبح بالاتر است و اگر نمونه‌گیری در ساعات عصر انجام شود، ممکن است TSH پایین‌تر از مقدار واقعی باشد، بهترین زمان برای آزمایش تیروئید صبح زود، حدود ساعت ۷ تا ۹است.

مصرف مکمل های ید یا غذاهای غنی از ید

مصرف بیش‌ از حد ید مثلا مکمل‌ها یا جلبک دریایی عملکرد تیروئید را مختل می‌کند یا در افراد مستعد باعث بروز پرکاری یا کم‌کاری می‌شود، همچنین ممکن است باعث نوسانات در نتیجه تست‌های T3 و T4 شود.

تداخل در آزمایشگاه یا کیت‌های تشخیص

در برخی موارد، کیت های تشخیصی نسبت به آنتی‌ بادی‌های غیرمعمول در خون مانند HAMA یا RF حساس هستند و باعث نتایج کاذب می‌شوند، استفاده از آزمایشگاه معتبر و مجهز اهمیت زیادی دارد.

سوالات متداول

در نهایت…

آزمایش تیروئید ابزاری کلیدی برای ارزیابی سلامت غده تیروئید است و می‌تواند به تشخیص زودهنگام اختلالاتی مانند کم‌کاری یا پرکاری تیروئید کمک کند، تفسیر درست نتایج، همراه با توجه به علائم و شرایط فرد، نقش مهمی در پیشگیری و درمان به‌ موقع دارد.