دیابت و علائم آن

دیابت یکی از شایع‌ ترین بیماری‌های متابولیک در جهان است که تاثیر زیادی بر کل زندگی افراد می‌گذارد، این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر به تولید یا استفاده صحیح از انسولین نیست، هورمونی که نقش اساسی در تنظیم قند خون دارد و به دو نوع اصلی نوع 1 و نوع 2 تقسیم می‌شود، با توجه به اینکه این بیماری به مشکلات جدی در ارگان‌های مختلف بدن منجر می‌شود، آگاهی از علائم، روش‌های پیشگیری و درمان آن بسیار مهم است، در این متن قصد داریم نگاهی جامع به دیابت داشته باشیم و راه‌های مدیریت و کنترل آن را بررسی کنیم.

علت بروز دیابت

علت بروز دیابت به عوامل مختلفی بستگی دارد که به صورت ژنتیکی یا محیطی اثر خود را می‌گذارند، در نوع 1، سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس را مورد حمله قرار می‌دهد و باعث کاهش تولید انسولین می‌شود، این نوع عمدتا در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد و علت دقیق آن هنوز مشخص نیست، اما عواملی مانند ژنتیک و ویروس‌ها نیز نقش دارند.

در نوع 2، بدن قادر به استفاده صحیح از انسولین نمی‌شود و به این وضعیت مقاومت به انسولین گفته می‌شود، در این حالت، بدن نیاز به انسولین بیشتری دارد تا بتواند قند خون را کنترل کند، این نوع بیشتر به دلیل عواملی مانند اضافه‌ وزن، تغذیه نامناسب، عدم تحرک بدنی و سن بالا ایجاد می‌شود و وراثت نیز در بروز این نوع تاثیر زیادی دارد.

همچنین، عوامل دیگری مانند استرس، بارداری که باعث دیابت بارداری می‌شود و برخی بیماری‌ها و داروها نیز به بروز آن کمک خواهند کرد، در مجموع، دیابت نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است که در کنار هم می‌توانند باعث بروز این بیماری شوند.

علائم دیابت 

• تشنگی زیاد
• ادرار مکرر
• خستگی و ضعف شدید
• کاهش وزن بی‌دلیل
• تاری دید
• زخم‌های دیر بهبود یابنده
• بی‌حسی یا سوزش در دست‌ها و پاها
• احساس گرسنگی بیش از حد
• عفونت‌های مکرر
• تهوع و استفراغ

البته همیشه این علائم، نشان دهنده وجود دیابت نیست اما بهتر است که به طور منظم و روتین چکاپ لازم را انجام دهید، خصوصا اگر در خانواده خود سابقه این بیماری را دارید.

چه افرادی بیشتر به دیابت مبتلا می شوند؟

• افراد با سابقه خانوادگی، اگر یکی از والدین یا اعضای نزدیک خانواده دیابت داشته باشد، احتمال ابتلا به این بیماری بیشتر است.
• افراد دارای اضافه‌ وزن یا چاق مخصوصا چاقی شکمی، یکی از عوامل مهم در بروز دیابت نوع 2 است.
• عدم فعالیت بدنی و سبک زندگی نشسته می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
• افراد بالای ۴۵ سال
• افراد با فشار خون بالا یا سطح کلسترول بالا
• زنانی که در دوران بارداری دیابت بارداری داشته‌اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به نوع 2 قرار دارند.
• افراد با سابقه بیماری‌های قلبی
• مصرف زیاد غذاهای شیرین، چربی‌های اشباع و کربوهیدرات‌های تصفیه‌ شده می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.

تشخیص دیابت

تشخیص از طریق آزمایش‌های خون انجام می‌شود که میزان قند خون فرد را بررسی می‌کند و یکی از رایج‌ ترین آزمایش‌ها، آزمایش قند خون ناشتا است که در آن سطح قند خون فرد پس از 8 ساعت ناشتایی اندازه‌گیری می‌شود، اگر قند خون ناشتا بالاتر از ۱۲۶ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد، احتمال دیابت وجود دارد و همچنین، آزمایش هموگلوبین A1C که میانگین قند خون فرد را طی ۲ تا ۳ ماه گذشته نشان می‌دهد، می‌تواند برای تشخیص مورد استفاده قرار گیرد. 

در این آزمایش، اگر مقدار A1C بیش از ۶.۵ درصد باشد، تشخیص ممکن است و علاوه بر این، آزمایش تحمل گلوکز خوراکی نیز برای بررسی چگونگی واکنش بدن به گلوکز استفاده می‌شود، در صورت مشکوک بودن به دیابت، پزشک این آزمایش‌ها را تجویز می‌کند تا تشخیص دقیقتری انجام دهد.

چه مقدار قند خون نشان دهنده دیابت است؟

برای تشخیص، مقادیر قند خون بر اساس آزمایش‌های مختلف به شرح زیر است:

نتایج	قند خون ناشتا (FBS)	آزمایش قند خون دو ساعت بعد از خوردن گلوکز	آزمایش هموگلوبین
نرمال	کمتر از 100 mg/dL	کمتر از 140 mg/dL	کمتر از 5.7٪
پیش‌دیابت	100 تا 125 mg/dL	140 تا 199 mg/dL	5.7٪ تا 6.4٪
دیابت	126 mg/dL یا بیشتر	200 mg/dL یا بیشتر	6.5٪ یا بالاتر

نتیجه: اگر نتیجه آزمایش‌ها در محدوده دیابت باشد، برای تشخیص قطعی باید توسط پزشک تأیید و تکرار شود.

روش های درمان دیابت

روش‌های درمان دیابت بسته به نوع بیماری و شرایط فردی متفاوت است و به‌طور کلی، درمان شامل مدیریت قند خون و پیشگیری از عوارض آن است که در ادامه، روش‌های مختلف آورده شده است:

تزریق انسولین

انسولین‌ درمانی یکی از روش‌های اصلی برای کنترل دیابت، به‌ ویژه نوع ۱ است که در آن بدن قادر به تولید انسولین نیست، در نوع ۲ نیز در صورت عدم پاسخ مناسب به داروهای خوراکی، ممکن است نیاز به تزریق انسولین باشد، انسولین‌ها انواع مختلفی از قبیل کوتاه‌اثر، متوسط‌اثر و بلند‌اثر دارند که بسته به شرایط بیمار تجویز می‌شوند و تزریق انسولین معمولا با قلم، سرنگ یا پمپ انجام می‌شود.

نکته: انسولین نیاز به تنظیم دقیق دوز و زمان دارد و بیمار باید آموزش کامل ببیند.

دارودرمانی

دارودرمانی یکی از روش‌های اصلی کنترل نوع ۲ است و زمانی تجویز می‌شود که اصلاح سبک زندگی به‌ تنهایی کافی نباشد و رایج‌ترین دارو، متفورمین است که مقاومت بدن به انسولین را کاهش می‌دهد، سایر داروها مانند سولفونیل‌اوره‌ها، مهارکننده‌های DPP-4، SGLT2 و آگونیست‌های GLP-1 نیز بسته به وضعیت بیمار تجویز می‌شوند، انتخاب دارو براساس سطح قند خون، وزن، سن و بیماری‌های زمینه‌ای انجام می‌شود.

اصلاح سبک زندگی

اصلاح سبک زندگی از مؤثرترین روش‌ها برای کنترل دیابت، به‌ویژه نوع ۲، است و این شامل تغذیه سالم با کاهش مصرف قند و چربی، افزایش مصرف فیبر، سبزیجات و پروتئین‌های کم‌چرب، ورزش منظم حداقل ۳۰ دقیقه در روز، کاهش وزن، خواب کافی، کنترل استرس و ترک سیگار می‌شود، این تغییرات می‌توانند مقاومت به انسولین را کاهش داده، قند خون را کنترل کرده و نیاز به دارو را کاهش دهند.

پیشگیری از دیابت

پیشگیری از دیابت، به‌ویژه نوع 2، با رعایت چندین عامل و تغییرات در سبک زندگی امکان‌پذیر است، در اینجا برخی از روش‌های موثر برای پیشگیری آورده شده است:

رژیم غذایی سالم

مصرف مواد غذایی غنی از فیبر مانند سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل و حبوبات به تنظیم قند خون کمک می‌کند و همچنین باید از مصرف زیاد قندهای ساده و غذاهای فرآوری‌ شده خودداری کرد.

فعالیت بدنی منظم

ورزش منظم، به‌ ویژه فعالیت‌هایی مانند پیاده‌ روی، دویدن، شنا یا دوچرخه‌ سواری، حساسیت بدن به انسولین را افزایش می‌دهد و به کنترل قند خون کمک خواهد کرد، حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی در روز توصیه می‌شود.

حفظ وزن سالم

کاهش وزن در افرادی که اضافه‌وزن دارند، به‌ ویژه کاهش چربی‌های شکمی، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش می‌دهد و حتی کاهش ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن تاثیر چشمگیری در پیشگیری از دیابت دارد.

پرهیز از سیگار کشیدن

سیگار کشیدن باعث افزایش مقاومت به انسولین و افزایش خطر دیابت می‌شود و ترک سیگار نه تنها به کاهش خطر دیابت بلکه به بهبود سلامت کلی بدن کمک می‌کند.

کنترل استرس

استرس مزمن بر سطح قند خون تاثیر منفی می‌گذارد و استفاده از روش‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا یا تمرینات تنفسی می‌تواند مفید باشد.

پایش منظم قند خون

افرادی که در معرض خطر دیابت قرار دارند مثلا افرادی که سابقه خانوادگی دیابت دارند یا مبتلا به پیش‌دیابت هستند، باید به‌ طور منظم سطح قند خون خود را بررسی کنند تا در صورت افزایش قند خون، اقدامات لازم را انجام دهند.

چکاپ منظم پزشکی

بررسی منظم فشار خون، سطح کلسترول و سایر پارامترهای سلامتی به شناسایی سریع مشکلات و پیشگیری از بروز دیابت کمک می‌کند.

عوارض دیابت

دیابت اگر به درستی کنترل نشود، عوارض جدی و طولانی‌ مدتی برای بدن ایجاد می‌کند و این عوارض به دلیل بالا بودن مزمن قند خون به تدریج بر ارگان‌های مختلف تاثیر می‌گذارد، یکی از عوارض رایج دیابت، آسیب به عروق خونی و اعصاب است که منجر به مشکلاتی مانند بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، مشکلات کلیوی (نفروپاتی)، نابینایی ناشی از آسیب به شبکیه چشم (رتینوپاتی) و آسیب به اعصاب (نورپاتی) خواهد شد. 

همچنین دیابت باعث مشکلات پوستی، افزایش خطر عفونت‌ها، دیر بهبود یافتن زخم‌ها و حتی قطع عضو در موارد شدید شود و کنترل دقیق قند خون از طریق داروها، رژیم غذایی و ورزش به‌ طور قابل‌ توجهی خطر بروز این عوارض را کاهش می‌دهد و در نتیجه به درمان دیابت کمک کنند، زیرا فشار‌های روحی و روانی بر میزان قند خون تاثیرگذار هستند، بنابراین تمدد اعصاب یکی از مهم ترین کارها برای درمان قطعی دیابت نوع دو محسوب می شود و با انجام پیاده روی سریع و ورزش هایی مانند یوگا می توانید در کاهش قتد خون و انسولین کمک کنید.

سوالات متداول

در نهایت…

دیابت یک بیماری مزمن و قابل کنترل است که با تشخیص به‌ موقع، درمان مناسب و اصلاح سبک زندگی می‌توان از عوارض جدی آن جلوگیری کرد، رعایت تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، کنترل استرس و پیروی از دستورات پزشکی، نقش کلیدی در مدیریت دیابت دارد.