پوکی استخوان یا استئوپروز یکی از شایع ترین بیماری‌های استخوانی است که در آن تراکم استخوان کاهش می‌یابد و استخوان‌ها شکننده و مستعد شکستگی می‌شوند، این بیماری که اغلب به صورت خاموش و بدون علائم واضح پیشرفت می‌کند، در زنان یائسه و افراد سالمند شیوع بالاتری دارد، سبک زندگی کم تحرک، تغذیه نامناسب، کمبود ویتامین D و کلسیم و عوامل ژنتیکی از جمله دلایل مهم ابتلا به این بیماری هستند، اهمیت آگاهی از پوکی استخوان در پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب آن نقش کلیدی دارد، چرا که با رعایت چند نکته ساده در سبک زندگی می‌توان خطر شکستگی‌های جدی و ناتوان کننده را به میزان زیادی کاهش داد.
علت ابتلا به پوکی استخوان
پوکی استخوان یا استئوپروز وضعیتی است که در آن تراکم و کیفیت استخوان‌ها کاهش می‌یابد و استخوان‌ها شکننده و مستعد شکستگی می‌شوند، علت ابتلا به پوکی استخوان ناشی از تعادل نامناسب بین ساخت و تحلیل استخوان است و در حالت طبیعی، استخوان‌ها به طور مداوم در حال بازسازی هستند؛ سلول‌های سازنده استخوان (استئوبلاست‌ها) با سلول‌های تخریب‌کننده استخوان (استئوکلاست‌ها) تعادل دارن و. وقتی این تعادل به هم بخورد و تخریب استخوان بیشتر از ساخته شدن آن شود، تراکم استخوان کاهش می‌یابد.
عوامل اصلی ابتلا به پوکی استخوان عبارتند از:
کاهش هورمون‌ها
در زنان، کاهش استروژن پس از یائسگی باعث افزایش سرعت تحلیل استخوان می‌شود و در مردان نیز کاهش تستوسترون می‌تواند منجر به کاهش تراکم استخوان شود.
کمبود کلسیم و ویتامین D
مصرف ناکافی کلسیم در طول زندگی و کمبود ویتامین D که به جذب کلسیم کمک می‌کند، باعث کاهش استحکام استخوان‌ها می‌شود.
سن بالا و عوامل ژنتیکی
با افزایش سن، فرایند بازسازی استخوان کند شده و تراکم استخوان به طور طبیعی کاهش می‌یابد، همچنین سابقه خانوادگی پوکی استخوان می‌تواند ریسک ابتلا را افزایش دهد.
سبک زندگی ناسالم
مصرف سیگار و الکل، کم تحرکی و تغذیه نامناسب از جمله عواملی هستند که به کاهش تراکم استخوان کمک می‌کنند.
بیماری‌ها و داروها
برخی بیماری‌ها مثل روماتیسم مفصلی، بیماری‌های تیروئید و سوءجذب غذا، و برخی داروها مثل کورتیکواستروئیدها باعث پوکی استخوان می‌شوند.
برای دریافت نوبت از دکتر فاطمه عباسی با شماره ی ۰۹۳۸۳۵۴۳۹۰۰ تماس بگیرید.
علائم پوکی استخوان
این علائم در ابتدا احتمال دارد که در افراد متفاوت باشد و به مرور زمان شخص متوجه وجود این بیماری شود.
- شکستگی‌های مکرر با ضربات خفیف
- کمردرد یا دردهای مزمن استخوانی
- کاهش قد به مرور زمان
- قوز یا خمیدگی غیرعادی در پشت
- ضعف و کاهش استحکام استخوان‌ها
- کاهش توانایی حرکتی یا تعادل در موارد پیشرفته
- صدای ترک خوردگی یا تق تق در استخوان‌ها هنگام حرکت
عوارض پوکی استخوان
پوکی استخوان اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود، عوارض جدی و ناتوان کننده‌ای به همراه دارد، یکی از مهم‌ترین عوارض این بیماری، شکستگی‌های ناگهانی و اغلب دردناک در نواحی حساس مانند لگن، ستون فقرات و مچ دست است که حتی با ضربات بسیار خفیف نیز ممکن است رخ دهند و این شکستگی‌ها در افراد سالمند منجر به بستری شدن، محدودیت حرکتی و حتی افزایش خطر مرگ می‌شود، همچنین قوز پشت و کاهش قد که به دلیل فرورفتگی مهره‌ها اتفاق می‌افتد، از دیگر عوارض شایع و قابل توجه این بیماری است، پوکی استخوان پیشرفته باعث وابستگی به دیگران و از دست دادن استقلال فردی می‌شود.
چه افرای بیشتر مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند عبارت‌اند از:
- زنان، به‌ویژه پس از یائسگی به‌دلیل کاهش شدید استروژن.
- افراد مسن؛ با افزایش سن، توده‌ی استخوانی کاهش می‌یابد.
- افراد با سابقه خانوادگی پوکی استخوان.
- افرادی با جثه‌ی کوچک و استخوان بندی ظریف.
- افراد با رژیم غذایی فقیر از کلسیم و ویتامین D.
- افرادی که فعالیت فیزیکی کمی دارند یا زندگی کم تحرکی دارند.
- افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند یا الکل زیاد می‌نوشند.
- کسانی که داروهای کورتونی یا ضدتشنج مصرف می‌کنند.
- افراد مبتلا به برخی بیماری‌ها مانند پرکاری تیروئید، مشکلات گوارشی، یا اختلالات تغذیه‌ای (مثل بی‌اشتهایی عصبی).
تشخیص پوکی استخوان
تشخیص پوکی استخوان با بررسی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و انجام آزمایش‌های تخصصی انجام می‌شود و مهم‌ترین و دقیق‌ترین روش تشخیص این بیماری، اسکن سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری است که میزان تراکم مواد معدنی در استخوان‌ها و در نواحی حساس مانند لگن و ستون فقرات را اندازه‌گیری می‌کندف این آزمایش کاملا غیرتهاجمی، بدون درد و با دقت بالا است و بر اساس نتایج آن، تراکم استخوان به صورت عددی سنجیده شده و با معیارهای جهانی مقایسه می‌شود.
علاوه بر این، پزشک برای بررسی علل زمینه‌ای بیماری، آزمایش‌های خون برای اندازه‌گیری سطح کلسیم، فسفر، ویتامین D و عملکرد تیروئید و کلیه نیز تجویز می‌کند و در برخی موارد، عکس برداری ساده از استخوان‌ها نیز شکستگی‌های پنهان یا تغییرات ساختاری ناشی از پوکی را نشان می‌دهد.
نکته: تشخیص زودهنگام نقش بسیار مهمی در پیشگیری از عوارض شدید پوکی استخوان دارد، زیرا درمان در مراحل اولیه بسیار موثرتر خواهد بود.
روش های درمان پوکی استخوان
روش‌های درمان پوکی استخوان به منظور کاهش پیشرفت بیماری، افزایش تراکم استخوان و پیشگیری از شکستگی‌ها انجام می‌شود و این درمان‌ها شامل ترکیبی از تغییرات سبک زندگی، دارودرمانی و مراقبت‌های دیگر است:
تغییرات سبک زندگی
ورزش به طور منظم مانند تمرینات وزنه‌برداری، پیاده‌روی و دویدن آهسته به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کند و همچنین مصرف کافی کلسیم و ویتامین D اهمیت بالایی دارد، منابع کلسیم شامل لبنیات، سبزیجات برگ‌سبز و برخی ماهی‌ها است و ویتامین D به جذب بهتر کلسیم کمک کرده و از طریق نور خورشید یا مکمل‌ها تأمین می‌شود.
دارودرمانی
در بیشتر مواقع پزشک برای درمان پوکی استخوان با توجه به علت بروز آن داروهایی را تجویز می کند که عبارتند از:
- بیس‌فسفونات‌ها مانند آلندرونات و ریزدرونات باعث کاهش سرعت تحلیل استخوان می‌شوند و معمولا اولین گزینه درمانی هستند.
- در برخی زنان پس از یائسگی، هورمون‌درمانی (استروژن) برای کاهش روند پوکی استخوان تجویز می‌شود، اما به دلیل عوارض احتمالی باید با دقت استفاده شود.
- داروهای جدید شامل دنوزوماب که فعالیت سلول‌های تخریب‌کننده استخوان را مهار می‌کند و ترپاراتید هورمون تحریک‌کننده ساخت استخوان می‌شود.
- مکمل‌های کلسیم و ویتامین D نیز اغلب همراه با داروهای اصلی تجویز می‌شوند.
مراقبت‌های دیگر
استفاده از کمک‌های حرکتی و جلوگیری از زمین خوردن، برای کاهش خطر شکستگی به خصوص در سالمندان بسیار مهم است ارزیابی منظم تراکم استخوان برای پیگیری روند درمان ضروری است.
پیشگیری از پوکی استخوان
پیشگیری از این بیماری از سنین کودکی و نوجوانی با تغذیه مناسب، مصرف کافی کلسیم و ویتامین D و داشتن فعالیت بدنی منظم آغاز می‌شود، انجام ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، دویدن سبک، یوگا و تمرینات مقاومتی نقش موثری در تقویت استخوان‌ها و افزایش تراکم آن‌ها دارند و همچنین اجتناب از مصرف دخانیات، کاهش مصرف الکل، کنترل وزن بدن و پیشگیری از کم تحرکی از جمله عوامل مهم در جلوگیری از ضعف و شکنندگی استخوان‌ها محسوب می‌شود.
برای زنان، پس از یائسگی، انجام منظم آزمایش تراکم استخوان و مشاوره با پزشک برای کنترل سطح هورمون‌ها نیز اهمیت زیادی دارد، رعایت این نکات ساده اما مهم خطر ابتلا به پوکی استخوان و عوارض ناشی از آن را به طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
سوالات متداول
هرچند این بیماری بیشتر در افراد مسن و به ویژه در زنان یائسه دیده می‌شود، اما جوانان نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند خصوصا اگر کمبود کلسیم، ویتامین D یا مشکلات ژنتیکی داشته باشند.
غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D مانند لبنیات، سبزیجات، ماهی‌های چرب و مکمل‌های ویتامین D برای تقویت استخوان‌ها مفید هستند.
ورزش‌هایی مانند پیاده روی، دویدن سبک و تمرینات مقاومتی کمک زیادی به تقویت استخوان‌ها کرده و از پیشرفت پوکی استخوان جلوگیری می‌کنند، اما برای درمان آن به تنهایی کافی نیستند.
در نهایت…
پوکی استخوان بیماری‌ای خاموش اما جدی است که با کاهش تراکم و استحکام استخوان‌ها، خطر شکستگی و ناتوانی را در افراد افزایش می‌دهد، اگرچه این بیماری بیشتر در سنین بالا و به خصوص در زنان پس از یائسگی دیده می‌شود، اما با رعایت نکات ساده‌ای مانند تغذیه مناسب، ورزش منظم، پرهیز از مصرف دخانیات و انجام آزمایش‌های دوره‌ای می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد یا روند پیشرفت آن را کند ساخت، تشخیص زودهنگام و درمان به موقع، نقش مهمی در زندگی و استقلال فردی دارد؛ بنابراین آگاهی و توجه به سلامت استخوان‌ها باید از سنین جوانی مورد توجه قرار گیرد تا از بروز عوارض ناخواسته در آینده جلوگیری شود.
